✍مهدی مسائلی
اخیرا مستندی با عنوان بهتان برای حفظ نظام» از شبکه بیبی سی منتشر شد که در آن مشروع بودن بُهتان به بدعتگزاران و مخالفان را نظر فقهیِ امام خمینی و آیت الله ای دانسته و بهتانسازی را یک دستور دینی در برخورد با مخالفان نظام جلوه میدهد.
اگرچه سازنده این مستند حسین باستانی است ولی براساس تحلیلهای محسن کدیور ساخته شده است که پیشین از این، مطالبی را نیزدرباره منتشر کرده بود. جناب کدیور در این مستند حضور پررنگی دارد و نظریهپردازی این مستند برعهده اوست.
در این مستند برای اثباتِ نسبتِ بُهتان برای حفظ نظام، ابتدا روایت معروف داود بن صِرحان» نقد و بررسی قرار میگیرد و این نکته بیان میشود که عدهای از دینداران با سوءبرداشت از تعبیر باهتوهم» در این روایت، آن را به معنای بهتان و تهمتزدن به بدعتگزاران و مخالفان تفسیر کردهاند، در حالی که این تعبیر به معنای مَبهُوت کردن به وسیله استدلال است. دراین بخش از مستند نقدی از شهید مطهری نیز منتشر میشود که تفسیر بُهتان از این روایت را به بعضی از آدم های کم سواد» نسبت میدهد.
اما در ادامه سازندگان این مستند با پخش دو سخنرانی از امام خمینی، تلاش میکنند ایشان را معتقد به مشروعیت بهتانسازی برای مخالفان ی و دینی نشان دهند. سخنرانی اول مربوط به یکی از جلسات ۱۳ گانه دروس ولایت فقیه امام خمینی در بهمن ماه ۱۳۴۸ در نجف است که امام پس از بیان جواز غیبت و وم رسوا کردن عدهای از ون به شاه لقب جل جلاله» دادهاند، برای تأکید بر موضوع جوازغیبت این افراد می گوید: حتی در یک روایتی که حالا یادم نیست کجاست، تهمتی که از گناهان کبیره است، در یک همچین مواردی گاهی وقتها جایز می شود، گاهی وقتها واجب می شود.»
همانگونه که مشخص است سخنرانی امام خمینی در اینجا یک موضع گیری ی است و ایشان بدونِ ارزیابیِ علمی روایتی که آن را به صورت مبهم و اجمالی در خاطر دارند، مطلبی را بیان می کنند که شاید نظر فقهی ایشان نبوده است و فقط برای تأکید بر جواز غیبت بیان شده است. از همینرو در همان سال هنگامی کتاب ولایت فقیه در نجف برای چاپ آماده میشود، جملات مربوط به تهمت زدن از سخنان امام حذف میشود وبا تأیید ایشان این کتاب قبل از انقلاب منتشر میشود. ولی در این مستند، بیان میشود که این جملات بعدها توسط موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی حذف شده است.
همچنین در ادامه این مستند سخنرانی دیگری از امام خمینی مربوط به مرداد ۱۳۶۰ پخش میشود که ایشان با تاکید بر ضرورت و وجوب حفظ اسلام، مصلحت آن را از تمام احکام بالاتر میداند، آن گونه که برای حفظ اسلام میتواند دروغ گفتن هم واجب شود، شرب خمر هم واجب شود.
اما تهیهکنندگان این مستند به مخاطبین اینگونه الغا میکنند که گویا دروغ گفتن برای حفظ نظام، با این سخنان موضوعیت و فعلیت یافته است و امام و مسئولین دروغ گویی را به یک قانون برای حفظ نظام یا حتی دفاع از آن تبدیل کردهاند. در حالی که سخن امام در مقامِ امکان فرضی است نه جواز فعلی دروغگویی و قانون عمومی شدن آن. به دیگر سخن، احرازِ دروغ خاصی که حفظ نظام تنها منوط به بیان آن است، شاید هیچگاه صورت نگیرد، همانگونه که شاید هیچگاه احراز نشود که کسی برای حفظ نظام، فقط و منحصراً باید شراب بنوشد.
اما از آنجا که سازندگان این مستند به مطلبی از آیت الله ای برای نسبت دادن بهتان برای حفظ نظام» دست نیافتهاند، با تکیه بر تکنیکهای رسانهای کوشیدهاند که این اندیشه را به ایشان نسبت دهند. مثلاً در ابتدای این مستند دریافت نشدن پاسخ از سایت رهبری درباره مشروعیت تهمت به مخالفان را به گونهای نمایش میدهند که گویا رهبری جوابی مثبت به مشروعیت تهمت به مخالفان داشتهاند و از بیان آن خودداری کردهاند. همچنین سازندگان این مستند با طرح موضوع نزدیکی و ارتباط آیت الله مؤمن با رهبری، به سراغ کتاب مبانی تحریر الوسیله ایشان میروند و پس از اذعان به این که وی نیز تهمتزدن به بدعتگزاران را نامشروع میدانند، متن یک احتمالِ ایشان را که درباره جواز نسبتهای غیرمعلوم به بدعت گزاران است، برجسته میکنند. سازندگان این مستند با این مقدمهچینی میخواهند طرح احتمالات را در کتاب آیت الله مؤمن به عنوان نظر دینی آیت الله ای به مخاطب جلوه دهند.
اما نکته مهمی که آنها از آن بیاطلاع بودهاند یا نخواستهاند آن را مطرح کنند اینکه آیت الله ای در درسهای فقهی خویش که به صورت عمومی منتشر نشده است، درباره روایت مورد بحث، اظهارنظر نمودهاند و تفسیر بُهتان را از فراز باهتوهم» رد کرده و آن را قبول ندارند. جالباینکه حتی رهبری از غیبت و بیان معایبی از مخالفان که با نقد آنها ارتباطی ندارد، نهی میکنند، ایشان در قسمتی از درس خارج فقه (۱۳۸۹/۱۰/۰۷) که اتفاقاً به صورت عمومی منتشر شده، میگویند:
اینی که اصلاً این کار [غیبت] جایز است یا جایز نیست ولو به قصد اصلاح باشد، این را نمیشود به طور مطلق یک چنین چیزی را پابند شد؛ که ما بگوئیم ما چون میخواهیم در امر جامعه اصلاح کنیم، پس زیدی را، عمروی را یا یک جریانی را به طور مطلق مورد تهاجم قرار بدهیم، غیبت کنیم؛ حالا آن کسانی که این کارها را میکنند، خیلی اوقات به غیبت هم اکتفاء نمیکنند؛ خب، ملاحظه میکنید دیگر. گاهی چیزهائی را میآورند که معلوم نیست حدِّ غیبت بر او صادق باشد؛ شاید مصداق تهمت است، مصداق افتراء است، مصداق قول به غیر علم است، مصداق سبّ و شتم است؛ نمیشود این را گفت که اگر طرف قصد اصلاح دارد، پس بنابراین این جایز است برای او، نه؛ موارد استثناء همان مواردی است که [در کتب فقهی] ذکر شده استالبته انتقاد منطقی، گفتن حرف صحیح اینقدر حرفهای آشکار وجود دارد که انسان اگر ذکر آنها را بکند، اصلاً هم غیبت نیست، و میتواند انسان نقد بکند. بله مسلّم است، امروز یک جریان صحیح و حقّی در جامعهی ما وجود دارد، جریانهای باطلی هم وجود دارد که به انواع و اقسام طرق میخواهند جامعه را خراب کنند، انقلاب را منحرف کنند؛ در این شکی نیست. آدمهائی هم در رأس این جریانات هستند. چه ومی دارد که انسان به این آدمها تهمت بزند. چه ومی دارد که غیبت اینها را بکند. حرف آشکار اینقدر دارند؛ همان حرفهای آشکار را بیان بکنند، تبیین بکنند، توضیح بدهند، مطلب روشن خواهد شد؛ هیچ نیازی به غیبت کردن نیست که آدم بگوید حالا ما برای اصلاح مثلاً غیبت میکنیم.(منتشر شده در سایت رهبری)
سازندگان این مستند در ادامه برای اثبات ادعای خویش گزارشهایی را از عملکرد انقلابیون در قبل و بعد از انقلاب به گونهای چینش می کند که گویا افرادی به صورت سازماندهی شده و با تکیه بر آموزههای مکتبی خویش به مخالفان جمهوری اسلامی تهمت زدهاند. در حالیکه این گزارشها صحیح یا ناصحیح ارتباطی با آموزههای دینی و مکتبی ندارد و پشتوانه آن رقابتهای ی، هواهای نفسانی و یا غفلت رسانهای آنها است و چنین برخوردهای به جمهوری اسلامی نیز اختصاص ندارد و در تمام نظامهای ی وجود دارد.
متأسفانه سازندگان این مستند حتی با پخش گزارشهای ناقص و یکسویه از بعضی اتفاقات تاریخی همچون اختلاف امام خمینی و آیت الله سید محمد همان بُهتانسازی را که به انقلابیون منتسب می کنند، خود مرتکب شدهاند و به امام خمینی بهتانِ سکوت و رضایت در برابر بهتانسازی را نسبت دادهاند.
حقیقت این که ایراد تُهمت و بُهتان به گونهای که دیگران آن را تهمت فرض نکنند و به آن معتقد شوند، خود یک هنر رسانهای است که بیبیسی در این کار خُبره است. ایرادِ تهمت همیشه با بیان اطلاعات دروغ و معلومالکذب صورت نمیگیرد، بلکه مطرح نکردن همه حقیقتها یا طرح اجمالی آنها، و چینش نادرست یا ناقصِ اطلاعات صحیح، در ذهن مخاطبین عادی تهمتهای ناروا را ایجاد و اثبات میکند و بیبیسی همواره از این روش بهره می برد.
درباره این سایت